🌍 भारतातील अधातू खनिजे (Non-metallic Minerals in India)

भारतातील अधातू खनिजे गाळ किंवा गाळाच्या खडकांपासून तयार होतात. भारतात आढळणारी प्रमुख अधातू खनिजे म्हणजे हिरा, चुनखडी, अभ्रक, जिप्सम, एस्बेस्टोस, स्टीटाइट, सिलीमॅनाइट, डोलोमाइट ,एस्बेस्टोस (Asbestos) ,फेल्स्पार (Feldspar),काओलिन / चिनी माती (Kaolin/China Clay) आणि मीठ.

💎 हिरा (Diamond)

हिरा हा कार्बनचा सर्वात शुद्ध आणि सर्वात कठीण नैसर्गिक प्रकार आहे.
भारतामध्ये मध्य प्रदेश – पन्ना व सतना जिल्ह्यांतील खाणींमधून हिरा मिळतो.
हिरा विंध्यान पर्वत मालिकेच्या खडकांमध्ये आढळतो.
जगप्रसिद्ध कोहिनूर हिरा गोलकोंडा खाणीतून मिळाला.
मुंबई ही भारतातील सर्वात मोठी हिऱ्यांची बाजारपेठ आहे.

🪨 चुनखडी (Limestone)

चुनखडी भारतातील जवळपास सर्व राज्यांमध्ये आढळते.
ती कडप्पा खडक मालिकेत आढळते.
भारतामध्ये चुनखडीचे सर्वाधिक उत्पादन आंध्र प्रदेश राज्यात होते.

📘 अभ्रक (Mica)

अभ्रकाचे सर्वात महत्त्वाचे मूळ खडक – पिग्माइट

अभ्रकाचे इतर प्रमुख प्रकार:

मस्कोवाइट (पांढरा अभ्रक)
बायोटाइट (काळा अभ्रक)
फ्लोगोपाइट (पिवळा अभ्रक)

नैसर्गिक अभ्रक उत्पादनात भारताचा जगात 14 वा क्रमांक.
भारतातील आंध्र प्रदेश हे अभ्रकाचे सर्वात मोठे उत्पादक राज्य आहे, विशेषतः नेल्लोर जिल्ह्यातील सर्वोत्तम दर्जाचे अभ्रक उत्पादनासाठी ओळखले जाते.
झारखंड राज्यात 50% अभ्रक पत्र्याचे उत्पादन होते.
अभ्रकाचा प्रमुख वापर – विद्युत साहित्य तयार करण्यासाठी.

⚪ जिप्सम (Gypsum)

भारतातील 99% जिप्समचे उत्पादन राजस्थान राज्यात होते.
हनुमानगड जिल्हा जिप्सम उत्पादनासाठी विशेष प्रसिद्ध.
मुख्य वापर – सिमेंट आणि खते तयार करण्यासाठी.

🟩 स्टीटाइट (Steatite)

स्टीएटाइट, ज्याला सोपस्टोन असेही म्हणतात, हा एक रूपांतरित खडक आहे जो प्रामुख्याने टॅल्कने बनलेला असतो.
स्टीटाइट उत्पादनात राजस्थान राज्य पहिल्या क्रमांकावर.
वापर – साबण, पावडर,कागद उद्योग,रबर, प्लास्टिक उद्योग.

🔷 सिलीमॅनाइट (Sillimanite)

सिलीमॅनाइट हे अॅल्युमिनियम सिलिकेट खनिज आहे.
जगभरात मिळते, पण आर्थिकदृष्ट्या मूल्यवान साठे मुख्यतः भारतात आढळतात.
मुख्य साठे – असाम – सोना टेकड्या, मध्य प्रदेश – सिद्धी (पिपरा), केरळ – किनारी वाळू.
वापर – उष्णतारोधक पदार्थ तयार करण्यासाठी.

🪨 डोलोमाइट (Dolomite)

डोलोमाइट उत्पादनात ओडिशा राज्य पहिल्या क्रमांकावर.

🧂 मीठ (Salt)

भारताच्या एकूण समुद्री मिठापैकी 60% उत्पादन गुजरात राज्यात.
10% मीठ राजस्थानच्या सरोवरांमधून तयार होते – सांभर, लूनकरसर, दिडवाना, पंचभद्र.

📌 त्रि-प्रदेशीय खनिज पट्टे (Mineral Belts)

अधातू खनिजे प्रामुख्याने खालील पट्ट्यांमध्ये आढळतात:

1️⃣ अरावली पर्वत पट्टा:

चुनखडी, अभ्रक, फेल्स्पार, एस्बेस्टोस

2️⃣ दक्कन पठार:

डोलोमाइट, काओलिन, स्टीटाइट

3️⃣ किनारी प्रदेश:

सिलीमॅनाइट, मोनाझाइट (थोरियमसाठी महत्त्वाचे)

माळरान

भारतातील अधातू खनिजे